İktisatçı Mahfi Eğilmez, yatırımcıların neden dolarlarını satıp Türk Lirası'na geçtiklerini grafikler eşliğinde açıkladı. Eğilmez'in kendi bloğunda konuya ilişkin yazdığı yazı şu şekilde:
Yerel seçimlerden sonra döviz kurlarında sabitleşme eğilimi oluşunca döviz bozdurma eğilimi hızlandı. Son haftalarda yabancı para mevduatındaki (soldaki grafik) ve Türk Lirası mevduatındaki (sağdaki grafik) eğilim şu şekilde (grafikler BDDK günlük bültenden alındı):
Görüleceği gibi yabancı para mevduatları gerilerken TL mevduatları yükseliyor. İnsanlar, ellerindeki dövizlerini bozdurup TL mevduat hesabı açıyorlar. Bunun iki nedeni var:
Bu durumu bir tablo ile açıklayalım. Burada dolardan TL’ye çevrilen paranın üç ay süreyle (yıllık yüzde 50 üzerinden) yüzde 12,5 net faizle hesapta kalmasını örnek aldım.
Bankada sıfır ya da sıfıra yakın faizle 100.000 dolar mevduatı bulunan bir kişi, bu parasını bugünkü 32,20 USD/TL kurundan TL’ye çevirdiğinde 3.220.000 TL'si olur. Bunu bankaya üç aylık TL mevduat olarak yatırdığında (yıllık yüzde 50, üç aylık yüzde 12,5 vergi sonrası net faiz hesabıyla) üç aylık vade sonunda eline anapara + faiz olarak 3.622.500 TL geçer.
Eğer bu dönemin sonunda USD/TL kuru sabit kalmışsa ve bu parayı tekrar dolara çevirirse, (3.622.500 / 32,20 =) 112.500 doları olur. Aynı miktarı dövize dayalı bir yatırım fonuna yatırmış olsaydı, üç ay sonunda (üç aylık ortalama yüzde 1,25 net getiri hesabıyla) 101.250 doları olacaktı. Bu durumda, parasını TL’ye çevirip mevduata yatırarak fon yatırımı yapmaya göre (112.500 - 101.250 =) 11.250 dolar daha fazla kazanç sağlamış olur.
Ancak, dönem sonunda USD/TL kuru 35,80’e yükselirse, anapara + faiz toplamı 101.187 dolara gerilemiş olur ve bu durumda parayı döviz fonunda tutmaya göre sağladığı avantaj ortadan kalkar, hatta parasını mevduata yatırmakla fon yatırımı yapmaya göre 63 dolar zarara uğrar.
Benzer işlemleri yurtdışından dolarla borçlanarak yapanlar da var, buna "carry trade" deniyor. Carry trade, düşük faizle kredi alıp yüksek faizle borç vererek faiz farkından yararlanma işlemidir. Bunu da bir örnekle açıklayalım:
Bir Amerikan fon şirketinin ABD'deki bir bankadan yıllık yüzde 5 faizle 1.000.000 dolar kredi çekip Türkiye'ye getirdiğini ve 32,20 kuru ile bozdurup 32.220.000 TL aldığını varsayalım. Bu fon şirketinin bu parayı aynı gün (üç aylık yüzde 12,5 net faiz hesabıyla) üç ay vadeli olarak bankaya yatırdığını düşünelim. Tablo şu şekilde olacaktır:
Bu şirket, üç aylık vade sonunda bankadan anapara + faiz olarak (32.220.000 x 1,125 =) 36.247.500 TL alacaktır.
Eğer bu üç ay sonunda kur değişmeden 32,20 olarak kalırsa, bu şirketin anapara + faiz toplamı (36.225.000 / 32,20 =) 1.125.000 USD olur. Buna göre kazancı, ABD bankasından aldığı anapara + faiz olan 1.015.000 dolar düşüldüğünde, 110.000 dolara denk gelecektir.
Ancak, bu üç ay sonunda kur 35,69’a yükselirse, aynı hesapla şirket 10 dolar zarar etmiş olur.
Doları TL’ye çevirip TL mevduata yatırarak yüksek faizden yararlanıp dolar kazancı elde etmenin iki koşulu var:
Son dönemde dövizdeki çözülme ve TL mevduatındaki artış, bu şekilde yapılan işlemlerden kaynaklanıyor. Bu durum, kurun sabit kalmasını hatta gerilemesini sağlıyor. Bunun ilk olumlu etkisi, dolarizasyon oranındaki gerileme olarak görülüyor.
Dövizler bankalara, oradan da Merkez Bankası'na geldiği için rezervler artıyor. Kurun düşük kalması, dolar cinsinden hesaplanan GSYH'nin ve kişi başına gelirin yüksek görünmesini sağlıyor, böylece sanal bir iyileşme sergileniyor. Ayrıca, kurun düşük kalması, üretiminin önemli bölümü ithalata bağlı olan ekonominin ithal girdi maliyetlerini düşürerek maliyet enflasyonunu frenliyor.
Ancak, bu işlemlerin ciddi riskleri var:
2021 yılında, enflasyon yükselirken faizleri düşürmenin yarattığı sorunları çözmek için kur korumalı mevduat denendi. Bu deneme, faiz vermemek için daha fazla para ödenmesine ve Merkez Bankası’nın büyük zarar yazmasına yol açtı. Henüz bu mesele çözülememişken, carry trade olayı tekrar canlandı ve ülke yeniden sıcak para cenneti haline geldi.
Hep söyledik: Eğer rezerv paraya sahip değilseniz ve enflasyonunuz yüksekse, tek başına faizi düşürerek ekonomiyi bozabilirsiniz, ama tek başına faizi yükselterek ekonomiyi düzeltemezsiniz."
